Fıkıh Usulu: İcma Nedir?

İcma Sözlükte: Fikir birliği, birleştirmek, toparlamak, sağlam yapmak ve azmetmek gibi manalara gelir.

İslam Istılahında İcma: Fıkıh usulü bir terim olarak Resulullah aleyhisselatu vesselam'in vefatından sonra müctehid alimlerin herhangi bir zaman diliminde bir meselenin hükmü konusunda fikir birliğine varmalarını ifade eder.

İcma Kur'an ve Sünnetten sonra üçüncü şer'i delil konumundadır. İcma nas veya kıyasa mutlak derecede dayanması gerekir.

Dolayısıyla icma; Resulullah (s)’in vefatından sonra herhangi bir devirde şer'i bir hüküm hakkında müctehidlerin ittifak etmeleridir. 

İcmanın gerçekleşmesinin şartları;

1- Müçtehid olmalı ve sayıları en az üç olmalıdır.

2- Bütün müctehidler fikir birliği etmiş olması gerekir. Bir tanesinin muhalefet etmesi icmayı iptal eder.

3- Müctehidlerin Rasulullah efendimizin ümmetten olmaları gerekir.

4- İcma Peygamber Efendimiz Aleyhisselam'ın vefatından sonra meydana gelmiş olmalıdır. 

5- Bütün müctehidlerin üzerinde fikir birliği edecekği husus vucüp/farz hürmet/haram, sıhhat ve fesat gibi bir meselenin şer'i hükmüne dair olmalıdır.

6- Gerçek veya hükmü bir ittifakin bulunması.

İcma’nın bağlayıcılığı onun kitap veya sünnete dayanmasını gerektirmektedir. Bu cumhur'un görüşüdür,

İcma İki Çeşittir.

1) Sarih icma: Her müctehidin, icma konusunda fikri kabul ettiğini açıkça söyledikleri icmadır. Bu tür icma, fakihlerin büyük çoğunluğunun ittifakı ile kat-i ve şer'î bir delildir. Böyle bir icma ister her asırda, isterse sadece Sahâbiler asrında vuku bulsun haram ve farz gibi hükümleri ihtiva eder. 

2) Sükûtî icma: Herhangi bir zaman diliminde, ictihad yetkisi olan müctehid alimlerin belli bir görüşe varır ve bunu ilân ettikden sonra kendisine muhalefet yada tenkit eden çıkmazsa buna "sükutî icma" denir.

Sukuti icma delil olmakla beraber sarih icma gibi kat’i değil zannidir. 

Sarih icma kesin delil teşkil etmekle beraber ona uymak vacip ve muhalif davranmak ise haramdır.

Usulcülerin çoğunluğu sükuti icmayi delil olarak kabul etmişlerdir. Dolayısıyla sukuti icma delil olmakla beraber kat-i değil zanni bir delildir.

Kıyas’ın İcma’da Delil Oluşu;

Bir kısım müctehidler kıyas'ın icma için senet olmadığını serd ettikten sonra gerekçelerini şu şekilde izah etmişlerdir; İcma kat'idir kıyas ise zanni bir delildir. Dolayısıyla kat-i olan şey zann üzere bina edilmez. 

Bir kısım alimlere göre icma kıyas için senet/delil olabilir demişlerdir. Zaten bu fiil meydana gelmekle beraber bu usulcülerin çoğunluğunun görüşüdür. Tercihe şayan olan da budur. 

Maslahat’i Mürsele’nin İcma’da Delil Oluşu;

Maslahatı mürsele'de icma için delil olur. Bunun en pratik delili sahabe’nin teşviği ile Ebu Bekir'in halifeliği döneminde Kur’an’ın bir mushaf halinde toplanması konusunda tavsiye'de bulunmaları en iyi ispattır. 

Gürsel Gürbüz