İmanda İstisna ve Hükmü Nedir?

İman konusunda istisna yapmak alimlerce ihtilaf konusu olmuş kimleri bunu kabul etmiş ve kimileri ise bunu kabul etmemişlerdir. Ehli sünnet’ göre bir kimsenin ''Ben inşallah mü’minim'' demesinde bir beyis olmadığı görüşü vardır.

 

İman konusunda istisna getirmek hiç şüphesiz bir zorunluluk değil tamam ile müstehaptır. Ama bir kimsenin istisna yapması yapmamasından daha iyidir. Çünkü imanda istisna getirmek Müslümanların kadere iman etmeleri, kendilerini temize çıkarmamaları, Allah'tan korkmaları ve Allah'ın iradesine boyun eğmelerinden kaynaklanır.

 

Selef alimlerimiz mü'minim derken in’şeAllah demeyi vacip saymasada hoş görmemiş ama haramda saymamıştır. Dolayısıyla kişi kendisini temize çıkarma niyeti bulunmuyorsa in'şeAllah demesi ile dememesi arasında bir fark yoktur.

 

İmanda istisna getirmek iman konusunda taşıdıkları şüphelerden dolayı değildir. Bilakis zaten bu başlı başına bir küfürdür. Müslümanların istisna getirmelerinin temel sebebi imanı gereklerini ameli açıdan hakkıyla yerine getirmeme duygusu sebebiyledir. Allah'ın emirlerini farzlarını ve yasaklarından kaçınmada ellerinden geldiği kadar tamamlamayı umdukları için onlar in'şeAllah derler.

 

Sen Mü’min misin? Sorusunu selefimiz bid'at olarak görürlerdi.

Süfyan Uyeyne: Sen mü'min misin diye sorulduğunda bazen cevap vermez bazen de senin bana bunu sorman bid’attır der ve ben imanımdan şüphe etmiyorum derdi. 

Aslında bu soru murci'enin bir fitnesidir. Onlar bu yönüyle ben Mü'minim demekle imanın kalple tasdikten ibaret olduğunu ispatlamaya çalışmışlardır. 

Eğer ben mü'minim derse tam ve kamil anlamda Allah'ın tüm yasaklarından uzak ve farzlarını yerine getirerek eksiksiz bir iman içerisine olduğunu söyleme niyeti mutlaka olmamalıdır.

Bir kimse Allah’a, rasule, kitaba ve sünnete ben iman ettim demesi caizdir. Seleften bazıları ben in'şeAllah mü'minim veya mü'min olduğumu umuyorum ve benzeri cevapları vermeyi güzel bulmuşlardır.

 

İman batini ve zahiri her alanda çeşitli bölümlerden oluşan bir hayat programıdır ve bunun için bir kimsenin in'şeAllah ben mü'minim demesi ilahi hükümleri ellerinden geldikleri kadar yerlerine getirme ve Allahın iradesini umdukları ve insan oluş sebebi ile istisna getirmişlerdir.

 

Ehli sünnet şüphe ve tereddüt gibi sebeplerden dolayı imanda istisna yapmayı caiz görmemiştir. Çünkü akide'de şüphe etmek zaten başlı başına küfürdür. Dolayısıyla istisna iman konusunda şüphe yada tereddüt taşımasından dolayı değildir. Bu insan oluşunun eksik ve kusurlu oluşu hasebiyle kamil manada yerine getirmeme korkusuz sebebiyledir.

Selef alimlerimiz ''sen mü'min misin’'? Şeklinde sorulan sorunun bid'at olduğunu söyleyerek bunu doğru görmemişlerdir. Dolayısıyla imanda istisna caiz oluşu ehli sünnetin görüşüdür. Nitekim;

 

وَلَا تَقُولَنَّ لِشَا۬يْءٍ اِنّ۪ي فَاعِلٌ ذٰلِكَ غَدًاۙ 

Bir şey için kesinlikle: “Bunu yarın yapacağım.” deme! (Kehf, 23)

اِلَّٓا اَنْ يَشَٓاءَ اللّٰهُۘ

 “Allah dilerse/inşallah” (de). (Kehf, 24)

فَلَا تُزَكُّٓوا اَنْفُسَكُمْۜ هُوَ اَعْلَمُ بِمَنِ اتَّقٰى۟ 

Nefislerinizi temize çıkarmayın. O, korkup sakınan (takva sahiplerini) en iyi bilendir. (Necm, 32)

 

Abdullah ibni mesud radıyallahu anhu diyor ki; Birisi ona ''Ben mü’minim'' deyince ona sorun cennette miymiş, onlarda ona demiş sen cennete mi gideceksin? demişler. O kimse Allah bilir deyince, Abdullah ibni mesud ikincisini Allah'a havale ettiği gibi birincisinide Allah'a havale etseydi'ya demiştir. (El-lalekai)

Celil rahimullah şöyle demiştir; İbni mübarek ve Sufyan es-Sevri gibi birçok selef alimlerin ismini saydıktan sonra şöyle demiştir: Kendilerine ulaştığım kimseleri dinledim onlar imanda istisna yapıyorlar ve istisna yapmayan kimseleride ayıplıyorlardı. (El-lalekai)

 

İmam Ahmed bin Hanbel iman hakkında soru soruldu bu soruya şöyle cevap verdi: İman söz amel ve niyettir, ona denildi ki bir adam ''sen mü'min misin'' dediği zaman ne dersin? dedi ki; böyle soru sormak bid'attır. Ona denildi ki, bu soruya verilecek cevap nedir? dedik ki in'şeAllah mü'minim der. (El-lalekai)

 

Selef şu iki sebeden dolayı in’şeAllah demeyi hoş karşılamazlardı.

 

1- Mutlak iman açısından Allah'ın kuluna emrettiği her şeyi yapıp haram kıldığı her şeyi bırakmasını içerir. Kişi in'şeAllahsız ben Mü'minim derse, inanıp kabul ettiğini kesin bir dille söylemek şöyle dursun imanın tüm gereklerini yerine getirdiğini de kesin bir dille söylemiş olur.

2- Mü'min olduğunu kayıt belirtmeksizin söyleme de nefsi temize çıkarma kendisini Allah'ın velisi olduğuna mutlak salih olduğuna şehadet etme vardır.  

İman'da yapılan istisna üç şekilde görülür;

Ben İn'şeAllah yada Allah dilerse mü'minim demek imanda üç şekilde görülür.

1- İmanın aslında şüphe edilerek yapılan istisna küfürdür. Çünkü iman kesindir ve şüphe kabul etmez.

 2- Farz ya da kamil olan imana kesin olarak sahip olduğunu iddia eden kimse nefsi temize çıkarma ve övüme yanlışına düşmemek suretiyle yapılan istisna farzdır.

3- Allah'ın dilenmesini/meşiyetini zikredip onunla bereketlenmek amacıyla yapılan istisna ise caizdir.

 

Gürsel Gürbüz