Usul İlmi Açısından Mubah Nedir?

İsmi mef'ul kalıbında gelen ve lisanu’l arab’daki Mubah/İbaha sözlük anlamı serbestlik, açık olmak ve açığa çıkarmak anlamlarına gelir. 

Fıkıh Usulü Terimi Açısından: Mubah/İbaha Allah'ın mükellefi yapıp yapmamakta serbest bıraktığı, müsaade ettiği yada yasak olmayan söz ve fiil manasına gelir. 

Mubah bir Müslümanın kendisiyle yapıp yapmama konusunda tercih ve seçim hakkı olan helal ve caiz olan bir şeyleri yapma konusunda muhayyer/tercihine bırakılan söz ve fiilerdir.

Bunların yapılmasında sevap ve terk edilmesinde kınama yoktur. Bu insanların gündelik hayatlarını ilgilendiren fıtri meselelerdir. Misal;

Yemek yeme, içmek, istediği zaman oturma, yürüme, kalkma, uyuma istediği zaman banyo etme, yürüme yada koşma bunların yapılmasında kişi tercih hakkına sahiptir kişinin tercihine bırakılmıştır.

İsraf Açısından Mubah;

Mübah olan şeylerde yukarıda ifade ettiğimiz gibi onun sıhhatini bozan aşırılık israf ise duruma göre mekruh duruma göre haram olur. İşte bu sebeple her şeyin aşırısı kötüdür sözü bu şekilde anlaşılmış olur. Misal;

Bir kimsenin normal standartlarda yemesi ve içmesinde muhayyerlik vardır ama çok yemek çok içmek hem israf hem de bedene zarardır, bu ise harama sebeptir. Yine aynı şekilde insanın bedenini tehlikeye atacak şekilde yeme ve içmeden uzaklaşmak ise haramdır. Onun sağlığını koruması ve kendisini tehlikeye atmayacak şekilde kendini aç bırakmaması farzdır. Dolayısıyla mübah olan şeylerin değişikliği hükmünde değişikliğine sebep olmaktadır.

Li Aynihi ve Li Ğayrihi Açısından Mubah İki Şekilde Görülür;

Bazen mübah olan bir şey haram olan bir şeyle giderilmesi belli engeller sebebiyle vacip olur. Bu sebeple mubah ikiye ayrılır;

1- Mubah Li Aynihi: Bu ifade ettiğimiz gibi Allah'ın helal caiz gördüğü şeyleri yemesi, içmesi ve orta halli hareket etmesini ifade eder.

2- Mubahli Li Ğayrihi: Bu arizi bir meseleden dolayı mübah olan bir şeyin belli sebeplerden dolayı haram ile giderilmesidir. Misal;

Boğazında yemek kalan ve boğulmak tehlikesi taşıyan bir kimse su bulamadığından içki içmesi gibi.

Mubah Hali İfade Eden Kelime ve Terkipler;

1- Naslarda Mubah: Bu kast edilen mubahın naslarda sarihen/açıkça bulunmasıdır. Bu bir sözü ve bir fiili yapan kimsenin mubah olduğunu gösterir. Misal;

وَاِذَا حَلَلْتُمْ فَاصْطَادُواۜ

İhramdan çıktığınız zaman avlanın. (Maide:2)

وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُواۚ اِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِف۪ينَ۟ 

 Ve yiyiniz, içiniz, israf etmeyiniz. (Çünkü) O, israf edenleri sevmez. (7/A'râf, 31)

Burada yeme-içme mubah ama yukarıda ifade ettiğimiz gibi aşırı olursa haramlık olur.

2- Bir şeyin caiz, helal ve mubah olduğunu gösteren kelime ve cümlelerdir. 

Nitekim: 

اَلْيَوْمَ اُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبَاتُۜ

Bugün size bütün iyi ve temiz nimetler helal kılındı. (Maide; 5) 

3-Herhangi bir nastan günah ve vebalin bulunmadığını gösteren naslar

فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَلَا عَادٍ فَلَٓا اِثْمَ عَلَيْهِۜ

Kim de zorda kalırsa, haddi aşmaksızın ve taşkınlık yapmaksızın (haram kılınanlardan yemesinde) ona bir günah yoktur.  (2/Bakara, 173)

وَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ ف۪يمَا عَرَّضْتُمْ بِه۪ مِنْ خِطْبَةِ النِّسَٓاءِ اَوْ اَكْنَنْتُمْ ف۪ٓي اَنْفُسِكُمْۜ  

(Henüz iddet bekleyen) kadınlara, evlilik talebinizi ima yoluyla belirtmenizde ya da gönlünüzde gizlemenizde bir sakınca yoktur. (2/Bakara, 235)

4- Haram olduğuna dair bir delil bulunmayan her şey mübahtır.

Nitekim bir kaide olarak: Eşyada asıl olan ibahe’dir’’. 

 

Gürsel Gürbüz