Yasak ve Serbest Açısından Müslümanların Mükellefiyetleri Nelerdir?

Allah'a iman etmiş, Akıl baliğ olan, Allah'ın emrettikleri farzlarını yerine getiren ve Allah'ın yasak kıldığı ve kötü gördüğü şeylerden kaçınmak suretiyle görevlerini yerine getiren kimseye mükellef ismi verilir.

Sorumlu olan kimseler iki şekilde nitelendirilirler.

1- Akil olanlar: Kötü ile iyi, zarar ile kârı birbirinden ayıran ve olgunluğa ulaşmış kimseye verilen isimdir. 

2- Baliğ olanlar: Çocukluk çağından çıkmış erkeklik ya da kadın çağına ermiş ve farzları yerine getirmekten ve yasaklardan kaçınma noktasında mesul olan kimselerdir.

Erkek çocukları için ergenlik çağı genellikle 12 ile 15 yaş arası iken kız çocukları ise 9 ile 13 yaş arasıdır 15 diyen de olmuştur. Dolayısıyla Akıl baliğ olmuş bir kimse ister kız ister erkek olsun onlar Allah'ın iradesini egemen kılmak konusunda mesul ve sorumlu olan kimselerdir. Onların tevhidi bilmesi, şirkten, küfürden beri olması, haramlardan beri olması, farz olan namaz, oruç, zekat ve buna benzer ibadetleri yerine getirme noktasında Mazereti olmayan bir sorumluluk altındadırlar.

Bu sebeple Allah Kur'an'da ve Sünnette razı olduğu emrettiği ve yerine getirdiği şeylere sevap, yasak ettikleri yapılmasını istemedikleri şeylere Allah günah ismini vermiştir. Allah'ın emirleri, yasakları ve farzları ahkamın konusudur ve bunlar Kur'an ve sünnetin kesin nasları ile sabittir. Dolayısıyla Allah'ın hükümleri demek Allah'ın ilahi yasaları, hukuk nomları, ceza kanunları, farz olan namaz, oruç ya da yasak/haram olanları ise şirk ve küfür, faiz ve kumar gibi hükümler Allahın kulları için karara bağladığı hükümlerdir.

Demek ki Mükellef kimse Allah'ın farzlarını ve emirlerini yerine getiren Allah'ın haram/yasak dediği küfür ve İslam şeriatında sabit olan haramları terk etmesidir.

Yasak ve Serbest Açısından Mükellefin Sorumlulukları

1- Serbest: Bu Allah ilahi yasalarında kendi iradesinin tatbiki için şer'i hükümleri vaaz etmiştir ve bunlar;

a) Farz

b) Vacip

c) Sünnet

d) Müstehap 

e) İşlenmesi yada işlenmemesinde kişinin iradesine bırakılan mubah gibi durumlardır.

1- Farzlara gelince: Bu Allah'ın naslarda kat-i ve sarih naslarlda hükme bağladığı emredilen hükümlerdir. Farz iki kısımdır;

a) Farz-ı Ayn: Bu her bireyin ayrı ayrı yerine getirmesinde mesul ve sorumlu olduğu hükümlerdir. Bu farzlar tevhidin ikame edilmesi, Küfürün reddedilmesi, şirkten beri olunması, İslam'ın ikame edilmesi, namaz, oruç ve zekat gibi hükümleri ihtiva eder.

b) Farz-ı Kifaye: Bu Allah'ın tüm Müslümanlara emrettiği ama bir kısmının yerine getirmesiyle diğerlerinin üzerinde sorumluluk kalktığı hükümlerdir. Cenaze namazı buna örnek verilir.

2- Vacip: Bu Hanefi mezhebinin kullandığı bir kavramdır. Farzlar kadar sarih ve kat-i olmayan delillere dayanmakla beraber işlenmesi ifa edilmesi yerine getirilmesi farz namaz kadar olmasa da zaruri olan bir hükümdür. Vacibe örnek: Vitir namazı kılmak, Ramazan'da fıtır sadakası vermek, Kurban bayramında kurban kesmek ve  bayram namazları kılmak gibi.

3- Sünnet: Bu Resulullah aleyhisselatu vesselam'in ilahi ilke, prensip, yaşayış ve inkılaplarını ifade eder. Resulullah aleyhisselatu vesselam bir hayat program fiili, sözlü ve takriri açıdan her alanda onu taklit etmek, izinden gitmek ve gösterdiği hedefte bulunmak her Müslümanın üzerinde borç olan ve Resulullah'a sevgini ispatlayan en büyük nişanedir.

Yapıp ve Yapmam Açısında Sünnet İki Çeşittir.

a) Sünnet-i Müekke: Bu Rasulullah aleyhisselatu sellemin sürekli olarak yaptığı ve hiç terk etmediği uygulamalardır. Sabah, öğlen, akşam ve yatsı namazının son sünnetini kılmak gibi.

b) Sünnet-i Ğayri Müekke: Bu Rasulullah aleyhisselatu vessellemin bazen terk ettiği bazen de terk etmediği yaptığı şeylerdir. Bunlar ikindi namazının sünnetini ile yatsı namazı ilk sünnetinin bazen kılıp bazen kılmaması gibi.

Resulullah aleyhisselatu vesselam'ın sünnetini yerine getirmek, onu sevmek ve gündeme getirmek demek Allah'ın rızasına ve Rasulullah aleyhisselatu vesselam'ın şefaatine nail olmak demektir.

4- Müstehap: Bu Rasulullah aleyhisselatu vessellemin hayatın içerisinde ara sıra işledikleri güzel amellerdir. Onun yolundan gitmek, ona tabi olmak, onun izinden gitmek ve dini Allah'ın rızasına uygun bir şekilde yaşamak isteyenler bu müstehaplarla Allah'a ulaşırlar. Müstehaplara örnek: Nafile namazlar, oruç ve sadaka vermek gibi ibadetleri yapanlar sevap kazanır terk edenler ise sadece sevaptan mahrum kalırlar.

5-Mubalar: Bu yapılıp ya da yapılmaması tamamıyla insanların iradesine bırakılan şeylerdir.  Bunlar Allah'ın helal yasaları kapsamında olan konulardır yemek, içmek, gezmek ya da buna benzer şeyler bu kapsamda değerlendirilir.

2- Yasak: Bu Allah'ın işlenmesini yasakladığı ve razı olmadığı şerri hükümlerdir. Bunlar;

a) Haram

b) Mekruh

c) Butlan 

1- Haramlar: Allah'ın ilahi yasalarında kesin bir ifade ile kalbi, söylem ve eylem açısında kuluna haram kıldığı yasaklardır. Şirkin ve küfrün haram olması, Allah'a isyanı konusunda başkalarına itaat etmek, adam öldürme, kumar oynama, zina, faiz ve buna benzer şeyler haramdır.

Dinden Çıkaran ve Çıkarmayan Açısından Haram  İki Türlüdür.

a) Kişiyi ebedi cehenneme götüren haram: Allah ile bağı koparan, müslüman ismini alan ve  kişiyi islam miletinden çıkaran en büyük zulümdür. Buna örnek: Kişinin Allah'tan başkasına ibadet etmesi, Allah'tan başkasına dua talebinde bulunması, Allah'tan başkasına sığınması, Allah'tan başkalarına kanun, yasama ve hükmetme yetkisi vermesidir.

b) Dinden çıkarmayan haram: Bu İslam şeriatı kapsamında olan kişinin içki içmesi, faiz yemesi, zina etmesi ve buna benzer şeyleri harama helal görmedikleri sürece günahkardırlar. Bu günahları işleyenler dünyada şer'icezalara ve ahirette ilahi azaba uğrarlar.

2- Mekruh: Kur'an ve sünnetten işlenmesi haram gibi kat-i/kesin ve açık olmayan delilerle yasaklanan hükümlerdir.

Mekruh iki kısma ayrılır;

a) Tahrimen Mekruh: Bu harama yakın olan mekruhlardır. Bu vacip olan şeylerin terk edilmesi gibi hükümleri ihtiva eder. Buna örnek olarak vitir namazı terk etmek gibi bunu bilerek kasten yapmamak bir kimseyi günaha götürür.

b) Tenzihen Mekruh: Bu helale yakın mekruhlardır. Örnek; Sağ el ile sümkürmek, burun temizlemek ve abdest alırken suyu fazla kullanmak gibi mekruhlar işlenildiğinde amelin sevabını giderme olasılığı vardır.

3- Butlan: Bu bir kimsenin başladığı bir ibadeti bir sebepten dolayı bozulmasına sebep olan durumlardır. Namaz kılarken konuşmak, oruçluyken bile bile yemek yemek ve abdestli iken uyumak buna örnek verilir.

Gürsel Gürbüz